Vera Schrader

Woonboot "Pardoes" ontworpen en laten bouwen door Vera Schrader 1950, gelegen aan de Dacostakade in Amsterdam en de Dammerweg 80 Nederhorst den Berg tijdens haar studie aan de voormalige Rietveld Academie. Ontworpen en gebouwd tijdens haar samenwerking met Gerrit Rietveld in de stijl van 'De Stijl', zoals ook in de belijning en kleurstelling van deze Woonboot op te merken is 

Voorheen over het hoofd gezien

Slechts een handvol vrouwelijke architecten werkten in het vorige millennium als pioniers in hun tijd samen met later wereldberoemde mannelijke modernistische architecten zoals Frank Lloyd Wright, Mies van der Rohe en Gerrit Rietveld, naast deze co-creatie ontwerpen werkten, en ontwierpen ze ook zelfstandig opererend.

Hun namen:

Lady Elizabeth Wilbraham 1632-1705 VK

Marion Mahony Griffin 1871-1961 VS

Lilly Reich 1885-1947 Duitsland

Vera Schrader 1926-1983 Nederland

Julia Morgan 1872-1952 VS

Vrouwelijke architecten

In de eeuwenlang door mannen gedomineerde wereld van de bouwkunst is de bijdrage van de vrouwelijke architecten lang onderbelicht gebleven. En daardoor is dit oeuvre helaas summier gedocumenteerd. Dit verhaal poogt daar verandering in te brengen of daar althans een bescheiden bijdrage aan te leveren. Het verschijnsel is daarmee vrij uniek en nieuw omdat het fenomeen architectuur door vrouwen zo lang onder de radar is gebleven. Tot vandaag zelfs. Want je leert er op de huidige academies voor bouwkunst en design nog weinig over.

Een aantal vrouwelijke pioniers in de architectuur werkten in hun tijd wel al samen met later wereldberoemde mannelijke modernistische architecten zoals Frank Lloyd Wright, Mies van der Rohe en Gerrit Rietveld.  Waarom precies met deze grootheden uit de modernistische tijd? Het antwoord op deze vraag proberen we te vinden, want misschien is nu de tijd om onderzoek te doen en zodoende inzicht te verkrijgen hieromtrent. We gaan hiermee een vorm van archeologie toepassen op de historie van de modernistische architectuur die vorm heeft gegeven aan de wereld waarmee we inmiddels vertrouwd en verbonden zijn geraakt in onze moderne hedendaagse wereld: de relatief bekende architectuur door relatief onbekende vrouwen. 

Interessant genoeg is het zo dat de bovengenoemde, destijds al meest vooraanstaande en meest progressieve architecten zoals Gerrit Rietveld, Mies van der Rohe en Frank Lloyd Wright, hun tijd, achteraf bezien, ver vooruit waren door toen al in te zien dat hun vrouwelijke collega's en tegenspelers van belang waren. Niemand anders dan deze early adapters zelf merkte dat op destijds. vermeldenswaardig achteraf gezien. En nu pas wordt hun bijdrage enigszins op waarde gewogen en geschat. 

Niet alleen omdat zij een pioniersfunctie vervulden die eerst onopgemerkt bleef. Zo gaat dat nou eenmaal met de eersten in hun soort door als eerste vrouwen naam te maken in die tijd, maar ook op waarde geschat puur vanwege de esthetische talenten en kwaliteiten van deze vrouwelijke architecten. Kennelijk zag niemand anders dat toen nog, behalve deze voorhoeders van onze moderne beschaving.

Temeer een casus voor de herwaardering van de vooruitstrevende groep beroemde architecten die toen al de tijd ver vooruit was. Die waardering is er uiteraard breeduit en wereldwijd, maar dit nieuwe aspect maakt hun positie aan de top nog geloofwaardiger. Niet alleen in ontwerp en bouw maar dus ook in nog ongekende erkenning van de kwaliteiten van de vrouwelijke progressieve maar achtergestelde mede-architect.

De eerdergenoemde mannelijke ontwerpers-pioniers werkten samen met vrouwelijke kunstenaars lang voordat het een gangbare praktijk werd zoals het nu is. Ze waardeerden de inbreng van de vrouwelijke kunstenaars-architecten voordat iemand anders de progressieve, vroege adopter-mentaliteit van deze samenwerkingsverbanden kon zien en ze deden dat voordat ruim voordat het gemeengoed werd. Nog een ander vooruitstrevend en vooruitstrevend kenmerk dat die vroege modernisten vandaag nog meer definieert: Ze maakten zelf plaats en lieten vrouwelijke architecten hun rol spelen in de moderne geschiedenis, naast hun zijde, voordat iemand anders dat deed. Zo ontstaat een bron van nieuwheid en uniciteit die zo kenmerkend is voor authenticiteit.

Wie waren dan die vrouwelijke architecten en hoe gingen ze te werk?

De lijst met vrouwelijke architecten wereldwijd wordt gelukkig elk jaar langer. Het geavanceerde onderwijssysteem in het VK en de VS, Canada en Nederland legde de basis voor veel vrouwelijke architecten om als eerste in die paar landen te ontstaan. Tegenwoordig werken de vrouwelijke architecten vanuit Turkije, Irak en Oeganda …  Een enkele vrouwelijke architect begon al in de middeleeuwen als ware pionier met het bouwen van kasteeltorens en herenhuizen die nu nog steeds overeind staan! Ook hebben deze pionierende dames de wegen vrijgemaakt voor toekomstige vrouwelijke ingenieurs om deze bijdragers aan het werelderfgoed in hun voetsporen te kunnen volgen op weg naar een gezonde gebalanceerde architectuur wereldwijd.

In de begindagen van de architectuur waren ontwerpen en bouwen letterlijk en figuurlijk het domein van de man alleen. De weinige vrouwelijke architecten die in die tijd werkten, waren niet echt een curiositeit of nieuwigheid, ze werden al wel soms heimelijk bewonderd door de elite voor hun werk en gebouwen die ze creëerden. Vooropgesteld als ze al in het openbaar mochten verschijnen op de bouwplaatsen, wat in vele gevallen strikt verboden was en een mannelijk privilege was. Natuurlijk moesten deze meisjes meer schitteren dan hun mannelijke collega's en equivalenten om hun achterblijvende status daarmee te compenseren. Sommige van deze dames waren zo effectief in het 'compenseren' dat ze op zichzelf toch al behoorlijke roem wisten te behalen.

Het fenomeen van vooruitstrevende onbekende vrouwelijke architecten is best lang over het hoofd gezien, maar wel al beroepshalve herkend en erkend door een enkeling zelf werkzaam in architectuur. Het is ondanks de lage bekendheidsgraad zeker een unieke geschiedenis van samenwerking en heeft geresulteerd in iconisch niet meer weg te denken 20e-eeuws design, waarvan sommigen gebouwen honderdduizenden bezoekers per jaar trekken. En dezelfde hoeveelheid mensen kopen nog steeds de beroemde buisframestoelen die opnieuw geproduceerd worden.

Helaas heeft het fenomeen van vooruitstrevende onbekende vrouwelijke architect ook geresulteerd in veel afgebroken en gesloopt werk. Maar dat gebeurd zelfs met de besten onder ons bleek recentelijk. Zo zijn er in Amsterdam op de statige Van Eeghenlaan aan het Vondelpark meerdere gebouwen van een leerling van de beroemde architect Berlage nota bene tot de grond toe gesloopt om plaats te maken voor luxeappartementen. Ondanks de felle protesten van omwonenden en diverse welstand- en schoonheidscommissies. Helaas is dus veel werk van deze pioniers niet goed gedocumenteerd en zelfs volledig verloren en vernietigd door het gebrek aan respect en de onwetendheid, het mannelijke chauvinisme en gebrek aan waardering. En daarbovenop het ontbreken van de mogelijkheid tot digitalisering van data in het vorige millennium. En zelfs vandaag de dag nemen de universiteiten voor architecten de vrouwelijke bijdragen nog niet op in hun curriculum.

Architectuur kan gezien worden als een eeuwenoud beroep, kijk maar naar de piramides.

Het is een van de oudste beroepen van de mensheid, maar het is pas de allerlaatste honderd jaar dat architectuur door vrouwelijke architecten op deze grotere schaal een onderdeel werd van onze huidige moderne wereld. Aangezien we in een digitale wereld leven, is dit nieuwe millennium de tijd waarin levende kunstenaars wel worden gewaardeerd terwijl ze nog leven, hoewel enkelen van deze eerste vrouwelijke architecten dus enigszins werden bewonderd. Laten we er van leren en onszelf ook beter leren kennen door naar onszelf te kijken in de spiegelreflectie van de in chroom ontworpen 20e eeuwse buisframestoelen. Die beroemde Bauhaus chromen buisframestoelen en chromen meubelontwerpen trouwens waren gebaseerd en geinspireerd op de chromen fiets modellen van die tijd zoals uit interviews met Marcel Breuer blijkt.

Nu is het blijkbaar de tijd om een ​​brandende kaars te schijnen op dit nauwelijks ongeopende piramidegraf om de archeologie van de vrouwelijke architectuur te ontdekken.

Laten we met volle kracht de sluitsteen wegschuiven om te proberen de graftombe met mysterieuze vrouwelijke architectuur te openen. Kijk door de opening en zie wat we kunnen vinden…

Images may be subject to copyright

Lady Elizabeth Wilbraham ontwierp Buckingham Palace

Lady Elizabeth Wilbraham 1632-1705 VK.

Haar werk: Weston Park St Andrew's Church, Weston-under-Lizard, Belton House in Lincolnshire, de Windsor Guildhall in Berkshire en Up park House in Sussex. Buckingham Palace en nog vierhonderd andere gebouwen!

Een zeer productieve carrière, zeker voor die tijd om jezelf als allereerste te positioneren in de door mannen gedomineerde zeventiende eeuw door zeer grote herenhuizen te bouwen. Haar werk is natuurlijk slecht gedocumenteerd destijds, maar haar architectonisch handschrift deed experts besluiten dat steeds meer gebouwen pas later aan haar werden toegeschreven waaronder niets minder dan Buckingham Palace en Clive den House in Buckinghamshire. Deze gebouwen tonen onmiskenbaar haar typische kenmerken en handelsmerk. 

Na de grote stadsbrand in Londen in 1666 herontwierp ze achttien nieuwe kerken in Londen.  Het was voor haar onmogelijk om als vrouwelijke architect op de bouwplaatsen te worden gezien ten tijde van de bouw. Als gevolg hiervan wordt ze niet genoeg gewaardeerd en erkend voor haar pionierswerk. Juist omdat ze niet welkom was op de bouwplaats kon ze flink doorwerken op haar architectenbureau met als gevolg een zeer productief leven als bouwmeester en ontwerper. 

Marion Mahony Griffin ontwierp lampen, glas in loodramen en tekende vele bouwplannen, ontwierp ook gebouwen, zelfstandig en samen met Frank Lloyd Right

Marion Mahony Griffin 1871 – 1961 VS

Haar werk: Illinois David Amberg Residence, Michigan, Adolph Mueller House,

Ze is een van de grote vrouwelijke Amerikaanse architecten. Ze studeerde af aan het prestigieuze MIT in Boston. In die tijd in 1894 werkte ze al een jaar samen met misschien wel de meest bekende architecten van allemaal: Frank Lloyd Wright. Ze was een tekenaar en glas in lood ontwerpster. Tijdens haar samenwerking met Frank Lloyd Wright ontwierp ze daarnaast meubels, lichtarmaturen, wanddecoraties en muurschilderingen voor een substantieel deel van het Frank Lloyd Wright erfgoed. Haar mooie aquarellen van de ontwerpplannen van Frank Lloyd Wright worden pas later aan haar toegekend. Later, nadat ze een aanbod van Frank Lloyd Wright om in Europa te gaan werken afwees, werkte ze later wel samen met zijn opvolger.

Samen met haar nieuwe echtgenoot verhuisde in 1911 Marion Mahony Griffin naar Australië omdat ze een ontwerpwedstrijd prijs voor de stad Canberra had gewonnen. Daar werkte ze twintig jaar als architect voor die stad.  Het Capitol Theatre in Melbourne is ontworpen en daarna gebouwd door haar team en bureau. Ze verhuist later naar India. De Lucknow University-bibliotheek is daar door hen ontworpen. Haar fascinerende autobiografie is geschreven over haar werk en leven. Ze liet een erfgoed van architectuur achter. 

Lilly Reich 1885 1947 Duitsland

Haar werk: Een ander samenwerkingsverband werd gevormd met de vrouwelijke architect Lilly Reich en de beroemde architect Mies van der Rohe. Ze ontwierp de wereldberoemde Barcelona-stoel en het Barcelona-paviljoen

Lilly Reich was in haar tijd een modernistische architect en werkte samen met Mies van der Rohe. De wereldberoemde Barcelona-stoel en het Barcelona-paviljoen zijn beide samen ontworpen door Lilly Reich en Mies van der Rohe. Daarnaast is een ander architectonisch monument de Villa Tugendthat. Een ander partnerschap tussen Lilly Reich en haar man Mies van der Rohe. Ze werkten meer dan tien jaar samen aan verschillende projecten. Nog een ander resultaat van hun samenwerking naast de Barcelona-stoel was de andere bekende BNRO-stoel, en de tot mooiste stoel van de eeuw gekozen Lilly Reich Mies van der Rohe B42 Tecta.

Een icoon van 1930 20e eeuws design. Kortom een ​​zeer intrigerend en fascinerend resultaat vergelijkbaar met de impact die maar weinig vrouwelijke ontwerpers zoals onder andere Coco Chanel hadden op de moderne iconische ontwerpcultuur. Beroemd om haar co-creatie ontwerpen van meubels met Mies Van Der Rohe Barcelona en Pavilion Villa Tugendthat. 

Boven: Vera Schrader met echtgenoot Radioloog Leonard Schrader

Maquette van de door Vera Schrader ontworpen woonboot tijdens haar samenwerking met Gerrit Rietveld "Pardoes" in de stijl van 'De Stijl'. 

Bovenaanzicht Maquette van de door Vera Schrader ontworpen woonboot tijdens haar samenwerking met Gerrit Rietveld "Pardoes" 

Foto van de door Vera Schrader ontworpen woonboot tijdens haar samenwerking met Gerrit Rietveld "Pardoes" in de stijl van 'De Stijl'. 

Vooraanzicht Rietveldtafeltje ontworpen door Vera Schrader en Gerrit Rietveld

Zijaanzicht Rietveldtafeltje ontworpen door Vera Schrader en Gerrit Rietveld

Amsterdamseweg 268 ontworpen door Vera Schrader, met de karakteristieke diagonalen en ruimteverdelers

Vera Schrader 1926-1983 Nederland

Haar werk: Scholengemeenschap Casimir Lyceum, Amstelveen, Openbare Bibliotheek Arnhem, In de 'De Stijl' minimalistisch ontwerp woonboot ‘Pardoes’ Amsterdam en Nederhorst Den Berg. Ontwerp Rietveld meubels. 35 woonhuizen Amstelveen, Amsterdam, Zeeland, Wognum, Zonnepanelenhuis 1985 Florida.

Vera Schrader studeerde af in Architectuur en Vormgeving aan de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam, nu beter bekend als de Gerrit Rietveld Academie. Na haar studie bij Gerrit Rietveld zelf als student begon ze met hem samen te werken en ontwierp verschillende meubels en prototypes. Ze richtte later haar eigen architectenbureau Vera Schrader plus Partners op. Gerrit Rietveld werd destijds als zeer vooruitstrevend en modernistische architect gewaardeerd. De ontwerper werd na zijn dood wereldberoemd mede door zijn samenwerking met ‘De Stijl’. Een modernistisch en minimalistisch kunstcollectief samen met Theo van Doesburg en uiteraard de wereldberoemde Nederlandse schilder Piet Mondriaan, bekend om zijn zwarte lijnen in combinatie met vierkante schilderijen in primaire kleuren. Die lijnen en primaire kleuren waren ook een handelsmerk van Gerrit Rietveld, die dit vertaalde naar 3-D zoals te zien is aan zijn Rood-blauwe stoel. Maar ook in het beginwerk van Vera Schrader, zoals bijvoorbeeld te zien is in de maquette (zie foto). Ze ontwierp voor en met Gerrit Rietveld, haar werk is erkend door Gerrit Rietveld zelf zoals bijvoorbeeld het 'Vera Schrader Rietveld tafeltje', een prototype dat werd verkocht in het honderdvijftig jaar oude warenhuis De Bijenkorf in Amsterdam. Destijds licentiëeerde Gerrit Rietveld zijn meubels en prototypes voor verkoop aan de Bijenkorf. Sinds het Vera Schrader ontwerp voor Rietveld door Gerrit Rietveld zelf is goedgekeurd als officieel Rietveld meubelstuk en ontworpen door Vera Schrader-Catz, is het meubel nu toegewezen en geaccrediteerd aan Vera Schrader, co-creatie ontwerper van Gerrit Rietveld. Later in haar eigen werk waren de diagonaal en de totale afwezigheid van kleur haar kenmerk. Ook haar industriele materiaalkeuze zoals traanplaten en aluminium platen en beton in de jaren zeventig was voor die tijd ongezien, ongewoon en vernieuwend.

Julia Morgan ontwierp Hearst Castle

Julia Morgan ontwierp 700 gebouwen, waaronder vele YMCA gebouwen en vrouwenopvanghuizen